مروری گذرا بر کارنامه‌ی سینمایی استنلی کوبریک به مناسبت سالروز تولد او

البته این اولین باری نبود که فیلمی از کوبریک به این میزان سروصدای حاشیه‌ای می‌کرد. «پرتقال کوکی» (A Clockwork Orange) هم همین سروصداها را به‌پا کرد و خوش‌ساختی‌اش زیر سایه‌ی مسائل حاشیه‌ای قرار گرفت. کوبریک قبل از پرتقال کوکی، «۲۰۰۱: یک اودیسه‌ی فضایی» (2001: A Space Odyssey) را ساخت که نه تنها به تقریب در لیست ده فیلم برتر تمام کارگردانان بعد از او قرار دارد، بلکه به عقیده‌ی برخی، سینما را به دو نیمه‌ی قبل و بعد از خود تقسیم کرد. اودیسه‌ی فضایی با بودجه‌ی هنگفت ۱۰ تا ۱۲ میلیون دلاری (که در آن زمان بسیار زیاد بود) ساخته شد و از نظر تکنیکی و داستان‌گویی مرزهای سینما را جابه‌جا کرد. اودیسه‌ی فضایی در باکس‌آفیس به نسبت موفق عمل کرد اما با نظرات به طور کامل متفاوتی روبه‌رو شد. عده‌ای از آن متنفر بودند و سالن‌های سینما را ترک کردند و عده‌ای آن را بی‌نهایت ستایش می‌کردند. پس از ساخت چنین فیلم بزرگی، کوبریک نیاز داشت تا به خود ثابت کند که می‌تواند با بودجه‌ی کم هم فیلم بسازد. در نتیجه سراغ پرتقال کوکی رفت و با به‌کارگیری ترفندهایی که در آن زمان نوآورانه بودند و اکنون به نسبت عادی به نظر می‌رسند، با بودجه‌ای ۲.۲ میلیون دلاری اثری خوش‌ساخت و برای بار چندم در کارنامه‌اش، انقلابی را روانه‌ی پرده‌ی نقره‌ای کرد. او برای کاهش بودجه، با توجه به ماهیت علمی-تخیلی فیلم و وقوع آن در آینده، به‌جای ساختن صحنه‌های گران‌قیمت (کاری که در اودیسه‌ی فضایی کرد)، محل‌هایی را فیلمبرداری پیدا کرد که همگی وجود داشتند و مناسب فضای فیلم به نظر می‌رسیدند. نورپردازی‌های پشت دوربین که گران تمام می‌شدند، جای خود را به نورپردازی‌های درون صحنه دادند و به بخشی از میزانسن تبدیل شدند. همچنین در این فیلم، یکی از بهترین استفاده‌های او از مقوله‌ی اروتیکا و اروتیسیزم را شاهد بودیم. اروتیسیزم کیفیتی است که سبب برانگیختگی جنسی می‌شود و به مسائل زیبایی‌شناختی جنسی می‌پردازد.

فکر نکنم بتوانید فردی را پیدا کنید که دید پخته‌ای نسبت به سینما داشته باشد و کوبریک را تحسین نکند یا یکی از فیلم‌های او را به عنوان یکی از آثار مورد علاقه‌اش معرفی نکند. همه‌ی سینمادوستان او را به عنوان فردی می‌شناسند که در نویسندگی و کارگردانی نابغه‌ای به تمام معنا بود و از زمانه‌اش جلوتر بود. فیلم‌های او بی‌زمان هستند و تداوم زمان روی آن‌ها تأثیری نمی‌گذارد؛ بلکه شاید ارزش هنری‌شان را بیش از پیش نشان دهد. او بر تمامی جنبه‌های فیلمسازی تسلط کافی داشت و تنها اسکاری که برد، مربوط به کارگردانی یا نویسندگی نبودند، بلکه برای جلوه‌های ویژه‌ی اودیسه‌ی فضایی بودند که البته این برد چندان هم بی‌دردسر نبود و موجب شد تیم جلوه‌های ویژه از این امر که تنها او جایزه را برده دلخور شوند. به هر حال، تاریخ سینما تنها یک استنلی کوبریک دارد و خواهد داشت و جایگاه ویژه‌ی او در پیشرفت مرزهای هنر هفتم، دست‌نخورده باقی خواهد ماند.