حیات در سیاره ناهید | بزرگ‌ترین پیشرفت در پژوهش حیات فرازمینی

کشف مولکولی در اتمسفر سیاره ناهید (زهره) که حضور آن نشان‌دهنده حیات است، می‌تواند چشم‌اندازهای ماموریت‌های دولتی و خصوصی به این سیاره را تغییر دهد.

گروهی از ستاره‌شناسان در مقاله‌ای که ۱۴ سپتامبر در ژورنال Nature Astronomy منتشر کرده‌اند، از کشف مولکول فسفین در اتمسفر سیاره ناهید خبر داده‌اند. مولکول فسفین با فرمول شیمیایی (PH3) از هیدروژن و فسفر تشکیل شده است. مولکول فسفین موجود در اتمسفر سیاره ناهید ابتدا توسط تلکسوپ جیمز کلرک مکسول در هاوایی که امواج فروسرخ و میکروویو کیهان را رصد می‌کند، تشخیص داده شد و سپس حضور آن توسط آرایه تلسکوپی آتاکاما (ALMA) تایید شد.

مولکول‌های زنده زیستی در محیط‌های بدون اکسیژن در کره زمین فسفین تولید می‌کنند. یکی از دلایل حضور فسفین در اتمسفر سیاره، می‌تواند حضور حیات در اتمسفر بالایی این سیاره باشد؛ اما دانشمندانی که این کشف را صورت داده‌اند، می‌گویند که هیچ مدرکی دال بر حضور حیات در این قسمت از اتمسفر نیافته‌اند. آن‌ها در ادامه اضافه کرده‌اند که با این حال، نتوانسته‌اند مکانیزمی جایگزین هم برای ایجاد فسفین پیدا کنند.

ویلیام بینز، از موسسه فناوری ماساچوست (MIT) و از نویسندگان مقاله، در کنفرانس خبری انجمن سلطنتی ستاره‌شناسی (RAS) می‌گوید:

دو احتمال پیش روی ما وجود دارد. احتمال اول این است که شیمی ناشناخته، غریب و هیجان‌انگیزی در ابرهای زهره در حال وقوع باشد که کسی تاکنون آن را شناسایی نکرده است. احتمال دوم و البته احتمال هیجان‌انگیزتر، تولید فسفین توسط حیات است.

ایده حضور حیات در ابرهای سیاره ناهید، ایده جدیدی نیست. گرچه سیاره زهره را با اتمسفر چگال و داغ و سرشار از سولفوریک اسید آن می‌شناسند، ولی شرایط در قسمت بالایی جو سیاره، بهتر است و دما و فشار کمتری دارد. دانشمندانی مانند کارل سیگان فقید، برای دهه‌ها به حضور حیات در قسمت‌های بالایی جو سیاره ناهید شک داشته‌اند؛ ولی متاسفانه شواهد قوی برای اثبات آن نداشتند.

کشف فسفین می‌تواند این مسئله را تغییر دهد. سارا سیگر، از اعضای تیم کاشف فسفین و از موسسه فناوری ماساچوست (MIT) می‌گوید:

ما ادعا نمی‌کنیم که حیات را در سیاره زهره کشف کرده‌ایم. اما در زمین، فسفین فقط توسط مولکول‌های زنده تولید می‌شود.

دانشمندان برای تشخیص چرایی تولید فسفین در سیاره ناهید (زهره) خواستار انجام مشاهدات بیشتر و از جمله استفاده از ماموریت‌های فضایی شده‌اند. سارا سیگر می‌گوید:

هرگونه ماموریت فضایی که بتواند گازهای جو ناهید را اندازه بگیرد، عالی خواهد بود. ما لیستی بلندبالا از فعالیت‌هایی که می‌توان انجام داد، تهیه کرده‌ایم.

چنین ماموریت‌هایی می‌تواند شامل طیف‌سنج‌های جرمی باشند که مولکول‌های پیچیده‌تری که به وجود حیات مربوط باشند را شناسایی کند.

ماموریت‌های فضایی مربوط به سیاره زهره، چندان در تامین سرمایه موفق نبوده‌اند. آخرین ماموریتی که ناسا در مورد سیاره زهره انجام داد، مدارگرد ماژلان بود که بیش از سه دهه پیش پرتاب شد. آخرین ماموریت‌های کاوش زهره، مدارگرد ونوس اکسپرس و مدارگرد آکاتسوکی بوده است. سازمان فضایی اروپا، مدارگرد ونوس اکسپرس را در سال ۲۰۰۵ و آژانس فضایی ژاپن، مدارگرد آکاتسوکی را در سال ۲۰۱۰ پرتاب کردند.

در آخرین دوره برنامه اکتشافی ناسا در حوزه ماموریت‌های علوم سیاره‌ای کم هزینه، از میان ۵ کاندید نهایی دو ماموریت به سیاره ونوس اختصاص داشتند. در نهایت در اوایل سال ۲۰۱۷، ناسا دو ماموریت سیارکی لوسی و سایکی را انتخاب کرد و در ادامه نیز برای یک پروژه مطالعاتی مربوط به تلسکوپ سیارک نزدیک زمین، موسوم به NEOCam تامین سرمایه کرد.

در رقابتی که در حال حاضر در میان ماموریت‌های اکتشافی وجود دارد، دو مورد از چهار کاندید نهایی به اکتشاف سیاره زهره اختصاص دارند. پروژه داوینچی پلاس (DAVINCI+)، کاوشگری را به جو زهره خواهد فرستاد تا ترکیب آن را بررسی کند. دیگر پروژه با نام وریتاس (VERITAS)، مدارگردی است که سطح زهره را با استفاده از رادار نقشه نگاری خواهد کرد. ناسا در صدد است تا برای پروژه‌هایی که سال آینده توسعه خواهند یافت، دو مورد را انتخاب کند.

به غیر از ناسا، سایر کشورها نیز ماموریت‌های فضایی به سیاره ناهید را در نظر دارند. یکی از سه کاندید نهایی ماموریت‌های میان رده سازمان فضایی اروپا، EnVision است. EnVision مدارگردی است که در صورت انتخاب، اوایل دهه ۲۰۳۰ پرتاب خواهد شد تا اتمسفر و سطح سیاره زهره را بررسی کند. روسیه که از پیشگامان ماموریت‌های کاوش ناهید در زمان شوروی بود، در حال حاضر روی ماموریتی به نام Venera-D کار می‌کند که شامل مدارگرد و کاوشگر خواهد بود. البته این کاوشگر تا سال ۲۰۲۶ پرتاب نخواهد شد. آژانس فضایی هند (ISRO) نیز در حال کار روی یک مدارگرد زهره به نام شوکریان-۱ است که تا سال ۲۰۲۳ پرتاب نخواهد شد.

حداقل، یک ماموریت خصوصی سیاره زهره نیز در جریان و در حال مطالعه است. در هفته‌های اخیر، پیتر بک، مدیر اجرایی راکت لب، به فرستادن یک فضاپیمای کوچک به ونوس در سال ۲۰۲۳ اشاره کرده است. او در سوم سپتامبر و در گفتگو با خبرنگاران اظهار داشته که تمایل دارد ماموریتی به زهره را در دستور کار شرکت خود قرار دهد؛ چرا که معتقد است ناهید در مقایسه با مریخ، کمتر مورد توجه بوده است. بک به درک چگونگی تکامل زهره و حضور احتمالی حیات در اتمسفر آن در جریان این ماموریت‌ها علاقه دارد.

بک معتقد است ماموریت فضایی به زهره، خارج از چارچوب آژانس‌های دولتی، می‌تواند آینده اکتشافات فضایی را شکل دهد:

ماموریتی خصوصی برای یک سیاره دیگر، می‌تواند مسیری جدید برای همه ما بگشاید. ماموریت‌های فضایی خصوصی، نقطه عطفی در اکتشافات فضایی خواهند بود.

بک می‌گوید که تیم علمی بسیار خوبی را دور هم جمع کرده است تا این ماموریت را امکان‌پذیر کنند؛ اما اشاره نکرده است که با چه کسانی کار خواهد کرد. در کنفرانس انجمن ستاره شناسی سلطنتی، سیگر اشاره کرد که با بک در مورد ماموریت به زهره صحبت‌هایی داشته است:

فضاپیمایی که در این ماموریت به کار خواهد رفت، تنها ۱۵ کیلوگرم وزن خواهد داشت که ۳ کیلوگرم آن به محموله علمی اختصاص خواهد داشت. ما باید به سختی کار کنیم تا اطمینان حاصل کنیم ابزاری که در این محموله علمی جای می‌گیرد، توانایی لازم برای جستجوی حیات در سیاره ناهید را خواهد داشت.

فعالیت‌های خصوصی دیگری نیز در حال آغاز هستند. یوری میلنر، کارآفرین میلیارد روسی در ۱۵ سپتامبر اعلام کرد که در پژوهش‌های مربوط به یافتن حیات احتمالی در زهره سرمایه‌گذاری خواهد کرد. در بیانیه بنیاد خصوصی این کارآفرین آمده است که این پژوهش‌ها شامل “تحلیل چالش‌های فنی یک ماموریت اکتشافی در صورت قانع کننده بودن مشاهدات اخیر” خواهد بود.

کشف فسفین چشم‌انداز ماموریت‌های فضایی دولتی را تغییر خواهد داد. با آن که ناسا در کشف فسفین دخیل نبوده است، جیم برایدنستاین، مدیر ناسا در توییتی گفته است:

کشف فسفین، فراورده جانبی بیولوژی بی‌هوازی، مهم‌ترین پیشرفت در حوزه حیات فرازمینی بوده است. زمان آن رسیده است که سیاره ناهید اولویت بیشتری پیدا کند.