خاموشی اینترنت به‌دست ترامپ محقق می‌شود! درماندگی اروپا در برابر وابستگی دیجیتال

بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید، اروپا را با یک ضعف بزرگ دیجیتال روبه‌رو کرده است؛ ایالات متحده اکنون این قدرت را دارد که اینترنت اروپا را «خاموش» کند.

نقطه‌ضعف اصلی اروپا: وابستگی به آمریکا

اروپایی‌ها تازه متوجه شده‌اند که سال‌ها تکیه شدید بر شرکت‌های فناوری آمریکا، دست واشنگتن را در این بازی ژئوپلیتیکی باز گذاشته است. بزرگ‌ترین ضعف اروپا، وابستگی تقریبا کامل به خدمات ابری آمریکایی است.

رایانش ابری شاهرگ حیاتی اینترنت است؛ همه‌چیز از ایمیل و ویدئوهای آنلاین گرفته تا پردازش داده‌های صنعتی و ارتباطات دولتی بر آن استوار است. سه شرکت بزرگ آمریکایی ـ آمازون، مایکروسافت و گوگل ـ بیش از دو سوم بازار اروپا را در اختیار دارند. به این ترتیب، حیات دیجیتال اروپا در اختیار شرکت‌هایی است که در بزنگاه‌های حساس برای دور زدن قوانین یا تحریم‌ها به کاخ سفید تکیه می‌کنند.

خطر جاسوسی و فشار سیاسی

سال‌هاست که کارشناسان اروپایی هشدار می‌دهند وابستگی به ابر آمریکایی یعنی امکان دسترسی نهادهای اطلاعاتی آمریکا به داده‌های حساس شهروندان و دولت‌های اروپایی. طبق قوانین آمریکا، این کشور می‌تواند داده‌های ذخیره‌شده در سرورهای تحت مالکیت شرکت‌های آمریکایی را در هر نقطه جهان بررسی کند.

اکنون که ترامپ به سرعت قوانین را تغییر می‌دهد و حتی دادستان کل دیوان بین‌المللی کیفری پس از تحریم‌های آمریکا دسترسی به ایمیل مایکروسافتی خود را از دست داده است، نگرانی‌ها واقعی‌تر از همیشه‌اند؛ آیا واشنگتن فناوری را به سلاح سیاسی تبدیل می‌کند؟

زک مایرز، مدیر اندیشکده CERRE در بروکسل، هشدار می‌دهد: «ترامپ واقعا دیدگاه منفی نسبت به اروپا دارد و آن را نوعی کلاهبرداری علیه آمریکا می‌داند. این احتمال که او دستور خاموشی اینترنت اروپا را بدهد، دیگر چندان دور از ذهن نیست.»

گلایه شرکت‌ها و سیاستمداران اروپایی

این نگرانی تنها در سطح تحلیلگران باقی نمانده است. «الکساندر ویندبیچلر»، مدیرعامل شرکت اتریشی Anexia، می‌گوید: «کاش ما متخصصان فناوری زودتر درباره این وابستگی ناسالم هشدار می‌دادیم. صنعت ابری اروپا سال‌ها سیاست‌گذاری جدی برای رقابت‌پذیری نداشته است.»

«ماتیاس اکه»، نماینده حزب سوسیال‌دموکرات آلمان در پارلمان اروپا، در یکی از نشست‌ها گفته بود: «این تصور که می‌توانیم کاملا بر آمریکا تکیه کنیم، دیگر منطقی نیست. تمام داده‌های ما در خطر سوءاستفاده‌اند و زیرساخت‌ها می‌توانند به راحتی قطع شوند.»

مدیرعامل شرکت فرانسوی OVHcloud هم به این موضوع اشاره کرده است که رایانش ابری مانند شیر آب است؛ اگر شیر را ببندند چه می‌شود؟ به گفته او، آمریکا می‌تواند به‌سادگی با یک دستور شرکت‌های ابری را مجبور به توقف خدمات در اروپا کند.

وعده‌های آمریکا برای آرام کردن اروپا

البته شرکت‌های آمریکایی تلاش کرده‌اند نگرانی‌ها را کاهش دهند. مایکروسافت در ماه آوریل اعلام کرد بندی الزام‌آور به قراردادهایش با دولت‌های اروپایی اضافه می‌کند تا آن‌ها را آنلاین نگه دارد و در دادگاه با هر دستور توقف خدمات مبارزه خواهد کرد. آمازون هم ساختار جدیدی برای مدیریت «حاکمیت اروپایی» معرفی کرده و به مشتریانش وعده داده که برای ادامه خدمات هر کاری که لازم باشد انجام خواهد داد.

اما پرسش اصلی باقی می‌ماند: این شرکت‌ها تا چه اندازه توان مقاومت در برابر فشار مستقیم کاخ سفید را دارند؟ «کریستینا کافارا»، اقتصاددان فناوری، هشدار می‌دهد: «اگر سیاست خصمانه شود، بعید است حتی شرکت‌های خوش‌نیت بتوانند با رئیس‌جمهور کشورشان مقابله کنند.»

نمونه‌های واقعی از تهدید

ماجرای دادستان کل دیوان بین‌المللی کیفری که پس از تحریم‌های آمریکا دسترسی به ایمیل مایکروسافتی خود را از دست داد، نمونه‌ای روشن از این خطر است. هرچند مایکروسافت اعلام کرد خدماتش را متوقف نکرده، اما همین اتفاق اعتماد اروپایی‌ها را به‌شدت تضعیف کرد.

اورا سالا، نماینده محافظه‌کار فنلاندی در پارلمان اروپا، نوشت: «شرکت‌های آمریکایی مجبورند از قوانین آمریکا تبعیت کنند. این یعنی ما نمی‌توانیم کاملا به امنیت و پایداری سیستم‌های آن‌ها اعتماد کنیم.»

تلاش برای استقلال دیجیتال اروپا

در چنین فضایی، کارشناسان و سیاستمداران اروپایی به‌دنبال جایگزین بومی هستند. فرانچسکا بریا، استاد دانشگاه کالج لندن، می‌گوید: «فقط یک دستور اجرایی کافی است تا اروپا دسترسی به فناوری‌های حیاتی را از دست بدهد. بنابراین اروپا نباید به هیچ قدرت خارجی وابسته بماند.»

یک طرح صنعتی با نام «یورو استک» (EuroStack) به‌عنوان نقشه راه استقلال دیجیتال اروپا در حال شکل‌گیری است. این طرح با برآورد هزینه ۳۰۰ میلیارد یورو، هدف دارد اروپا را در همه زمینه‌ها از زیرساخت دیجیتال تا نرم‌افزار خودکفا کند.

این ابتکار بر سه اصل استوار است: «خرید اروپایی»، «فروش اروپایی» و «تأمین مالی اروپایی». حامیان می‌گویند باید در قراردادهای دولتی به شرکت‌های اروپایی اولویت داده شود، سهمیه خرید داخلی تعیین و صندوق ویژه EuroStack برای حمایت از فناوری بومی راه‌اندازی شود.

آن‌ها تأکید می‌کنند این اقدام چیز تازه‌ای نیست؛ همین سیاست‌ها دهه‌هاست در آمریکا اجرا شده و زمینه‌ساز رشد غول‌های فناوری این کشور شده است.

چالش‌ها و مخالفت‌ها

با وجود این، موانع بزرگی وجود دارد. برخی کارشناسان می‌گویند هزینه واقعی چنین پروژه‌ای می‌تواند از ۵ تریلیون یورو هم فراتر برود. گروه‌های نزدیک به صنعت فناوری آمریکا نیز معتقدند این مسیر بیش از حد پرهزینه و غیرعملی است.

چندین کشور اروپایی، از جمله آلمان و فرانسه، از طرح EuroStack حمایت کرده‌اند. اما اختلافات داخلی درباره میزان فاصله گرفتن از فناوری آمریکایی همچنان پابرجاست. فرانسه به‌دنبال استقلال کامل داده‌هاست، در‌حالی‌که هلند به‌دلیل وابستگی شدید به فناوری آمریکا مدت‌ها مخالف محدود کردن شرکت‌های آمریکایی بود، هرچند نشانه‌هایی از تغییر موضع آن دیده می‌شود.

آینده‌ای مبهم

در سطح سیاست‌گذاری نیز اروپا به‌دنبال طراحی مقررات جدید برای امنیت خدمات ابری است. این مقررات می‌تواند شامل «گواهی‌نامه امنیتی سطح بالا» باشد که داده‌های اروپایی را از قوانین فرامرزی آمریکا مانند «Cloud Act» مصون کند. اما این موضوع به‌شدت حساس است و آمریکا از همان ابتدا برای جلوگیری از تصویب آن فشار وارد کرده است.

فرانسه بارها تأکید کرده داده‌های اروپایی باید فراتر از دسترس قوانین خارجی باشد. وزیر دیجیتال این کشور می‌گوید: «تنش‌های ژئوپلیتیکی ما را مجبور می‌کند درباره حاکمیت داده‌ها و محل میزبانی آن بازنگری کنیم.»

هم‌زمان، برخی کشورها مثل هلند که به‌شدت به فناوری آمریکا وابسته‌اند، محتاط‌تر عمل می‌کنند. اما با تشدید اختلافات سیاسی دو سوی آتلانتیک، فشار برای حمایت از فناوری «ساخت اروپا» در حال افزایش است.

چالش اروپا در برابر آمریکا

حتی اگر ایالات متحده هرگز دکمه خاموشی اینترنت اروپا را فشار ندهد، همین احتمال باعث شده اروپا در موقعیت دشواری قرار بگیرد. از یک سو، مقامات اروپایی مایلند بر استقلال دیجیتال تأکید کنند و راهی برای رهایی از سلطه آمریکا بیابند. از سوی دیگر، واقعیت این است که اروپا فعلا هیچ جایگزین جدی برای خدمات ابری غول‌های آمریکایی ندارد و ساخت چنین زیرساختی زمان‌بر و پرهزینه است.

در سال ۲۰۱۹، فرانسه و آلمان طرحی را به نام GAIA-X معرفی کردند؛ یک پروژه اروپایی برای ایجاد اکوسیستم ابری مستقل که بتواند استانداردهای بومی و شفافیت بیشتری داشته باشد. اما این طرح از همان ابتدا با مشکلات زیادی مواجه شد؛ اختلاف میان کشورها، نبود سرمایه‌گذاری کافی و ورود شرکت‌های آمریکایی به این پروژه، که باعث شد استقلال واقعی آن زیر سؤال برود. امروز GAIA-X بیشتر به یک نهاد مشورتی شبیه است تا یک بدیل عملی برای آمازون یا مایکروسافت.

اختلافات داخلی اتحادیه اروپا

اختلاف میان کشورهای اروپایی نیز مانعی جدی است. آلمان و فرانسه بیش از دیگران بر لزوم استقلال دیجیتال تأکید دارند، اما بسیاری از کشورهای اروپای شرقی و شمالی همچنان به همکاری نزدیک با آمریکا تمایل دارند. برای مثال، لهستان قراردادهای کلانی با مایکروسافت و گوگل امضا کرده تا زیرساخت‌های دیجیتال خود را توسعه دهد. چنین اقداماتی عملا مسیر استقلال کامل اروپا را دشوارتر می‌کند.

علاوه‌بر‌این، اروپا هنوز در زمینه سرمایه‌گذاری‌های عظیم فناوری از آمریکا عقب است. بازار سرمایه در ایالات متحده به شرکت‌های فناوری اجازه می‌دهد در مقیاس‌های بسیار بزرگ رشد کنند، اما در اروپا چنین اکوسیستمی وجود ندارد. به همین دلیل، شرکت‌های ابری بومی اروپا ـ مثل OVHcloud در فرانسه یا Anexia در اتریش ـ توان رقابت با غول‌های آمریکایی را ندارند.

فشار سیاسی آمریکا

مسئله فقط فناوری نیست؛ سیاست هم نقش پررنگی دارد. آمریکا بارها نشان داده که از موقعیت برتر دیجیتال خود به‌عنوان ابزاری برای فشار سیاسی استفاده می‌کند. نمونه آن، ماجرای تحریم دادستان دیوان کیفری بین‌المللی بود. نمونه دیگر، فشار واشنگتن بر کشورهای اروپایی برای کنار گذاشتن تجهیزات هواوی در شبکه‌های نسل پنجم (5G) است. این موارد به اروپایی‌ها یادآوری کرده که استقلال فناورانه بدون استقلال سیاسی تقریبا غیرممکن است.

چشم‌انداز آینده

اروپا اکنون میان دو گزینه دشوار قرار گرفته است؛ یا باید با وجود نگرانی‌ها همچنان به غول‌های آمریکایی وابسته بماند، یا سرمایه‌گذاری عظیمی برای ساخت زیرساخت‌های بومی انجام دهد؛ اقدامی که نیازمند اجماع سیاسی، منابع مالی کلان و سال‌ها زمان است.

کارشناسان معتقدند اگر ترامپ در دوره دوم ریاست‌جمهوری خود سیاست‌های سخت‌گیرانه‌تری علیه اروپا در پیش بگیرد، فشار برای استقلال دیجیتال در قاره سبز شدت خواهد گرفت. اما اگر روابط دو سوی آتلانتیک آرام‌تر شود، احتمالا همین وضعیت وابستگی ادامه پیدا خواهد کرد.

زک مایرز در این‌باره می‌گوید: «اروپا در بهترین حالت می‌تواند آسیب‌پذیری خود را کاهش دهد، نه اینکه به‌طور کامل از بین ببرد. ما بیش از حد به شرکت‌های آمریکایی گره خورده‌ایم.»

بازگشت ترامپ به قدرت مثل زنگ خطری برای اروپا بود؛ یادآور اینکه اینترنت و داده‌ها فقط ابزارهای فناورانه نیستند، بلکه می‌توانند به سلاحی سیاسی در دست قدرت‌های بزرگ تبدیل شوند. اروپا اگرچه دیر به فکر استقلال دیجیتال افتاده، اما هنوز فرصت دارد تا وابستگی خود را کاهش دهد. با‌این‌حال، رسیدن به چنین هدفی بدون اتحاد داخلی و سرمایه‌گذاری عظیم، بیشتر شبیه آرزو به‌نظر می‌رسد.