نقد فیلم عنکبوت

نقد فیلم عنکبوت

جسورانه، تکان‌دهنده اما پر ایراد

1%
  • 0/10
نقد فیلم عنکبوت ۱۶ ۰۳ اردیبهشت ۱۴۰۱ بررسی فیلم‌های ایرانی کپی لینک

فیلم عنکبوت به کارگردانی ابراهیم ایرج زاد و نویسندگی اکتای براهنی به ژانری می‌پردازد که این روزها کمتر فیلم‌ساز و هنرمندِ داخلی تمایلی به ساخت یک اثر سینمایی در این سبک را دارد. با این حال جدا از حاشیه‌هایی که برای فیلم عنکبوت ایجاد شده، می‌خواهیم به بهانه اکران آنلاین این اثر، نقاط قوت و ضعفش را بررسی کنیم.

داستان فیلم عنکبوت درباره یک قاتل سریالی ایرانی به اسم سعید حنایی، ملقب به قاتل عنکبوتی است. این قاتل به نیت پاک‌سازی  فساد در برهه‌ای از تاریخ تلاش می‌کند تا خیابان‌های شهر مشهد را از زن‌های خیابانی پاک کند. ابراهیم ایرج زاد تلاش می‌کند تا برای مخاطب تعریف کند که سعید حنایی کیست، چگونه به یک قاتل سریالی تبدیل شده و در نهایت ایدئولوژی فکری این قاتل چیست. سناریوی فیلم عنکبوت، در ابتدایی‌ترین و الزامی‌ترین مولفه‌های خود می‌لنگد؛ برای مثال سناریوی یک اثر سینمایی بلند باید دارای یک جغرافیای مشخص باشد؛ یعنی داستان باید دارای زمان و مکان مشخص روایت شود. در اوایل فیلم عنکبوت، نه مطلع می‌شویم که در چه سالی به سر می‌بریم و نه دقیقا اطلاع‌رسانی می‌شود که قصه در شهر مشهد در جریان است. البته یک فرض نیز وجود دارد که عوامل فیلم‌ساز از سر اجبار و به صورت تعمدی تلاش کرده‌اند تا هویت شهر مشهد در این فیلم محرز نباشد. در هر صورت، چه تعمدی و چه سهوی، این ایراد فیلم‌نامه، آن هم در سبک بیوگرافی است که مخاطب درک نکند که در چه برهه‌ای و در چه مکانی قرار است کاراکترهای اصلی داستان را دنبال کند.

فیلم عنکبوت، اقتباس کاملا وفاداری نسبت به حوادث واقعی نیست. در واقع ما به نوعی برداشتِ شخصی‌سازی شده کارگردان را در این اثر تماشا می‌کنیم. برای مثال درباره حسن حنایی در متون مختلف نوشته شده که او دارای سابقه رزمندگی در دوران جنگ تحمیلی بوده، اما در فیلم اصلا و ابدا اشاره‌ای به این موضوع نمی‌شود. حنایی در فیلم عنکبوت صرفا یک شخص به اصطلاح «خشکِ مذهبی» است که رگه‌هایی از ایدئولوژی‌های داعش در سر دارد. با این‌که فیلم عنکبوت توانسته انگیزه قاتل را به درستی به نمایش بگذارد، فیلم‌ساز در شرح برخی از اتفاقات جذاب پیرامون این شخص غافل می‌ماند. برای مثال مشخص شده حنایی در سر همه صحنه‌های قتل خود حاضر می‌شد. همچنین گفته‌ها حاکی از آن است که حنایی یک مرتبه به دام پلیس افتاده بود که توانسته قسر در برود. اگر از این موارد نیز فاکتور بگیریم، شخصیت‌پردازی سعید حنایی در فیلم، تنها یک کپیِ دست چندم از شخصیت واقعی است؛ چراکه به برخی از جنبه‌های شخصیتیِ قاتل پرداخته نمی‌شود. برای مثال جالب است بدانید که حنایی در دنیای واقعی، پیش از ماجرای تعرض یک مرد غریبه به همسرش دچار مشکل روانی بوده و زیر نظر پزشک دارو مصرف می‌کرد. این مسئله نه تنها در سناریوی فیلم حذف می‌شود، بلکه نگرشِ کارگردان به سمتی است که نکات خاصی را به مخاطب دیکته می‌کند.

نقد فیلم عنکبوت
به جای این‌که حنایی را یک قاتل با هوش بالا در فیلم عنکبوت به تصویر بکشند، همسرش و سایرین را نادان و منفعل نشان داده‌اند

از دیکته کردن‌های فیلم‌ساز به بیننده این اثر می‌توان به دوربینِ پرمعنای فیلم در اوایل داستان اشاره کرد. دوربین به جای این‌که وقایع را شرح دهد، در ابتدا قضاوت‌گر است. ما در همان ابتدا سه شخصیت را مورد قضاوت قرار می‌دهیم؛ سعید حنایی، همسرش و مادرِ سعید. فیلم‌ساز در ابتدا به عمد سعی می‌کند تا حنایی را یک شخصیت صاف و ساده نشان دهد، همسرش را یک زنِ صبور و بی‌آلایش، مادرِ حنایی را نیز یک زنِ فتنه‌گر. سعید حنایی با پیشرفت قصه، دارای لایه‌های بیشتری از حیث شخصیت‌پردازی می‌شود، اما همسر و مادرِ حنایی در همان لایه ابتدایی خود باقی می‌مانند. از طرفی در فیلم عنکبوتی این‌گونه استنباط می‌شود که نقطه شروعِ تبدیل شدن حنایی به قاتل عنکبوتی، در رفتار مادرش نهفته. شاید اگر مادرِ سعید درباره تعرض آن غریبه چیزی نمی‌گفت، حنایی راه و رسم یک قاتل را دنبال نمی‌کرد.

از دیکته کردن‌های فیلم‌ساز به بیننده این اثر می‌توان به دوربینِ پرمعنای فیلم در اوایل داستان اشاره کرد

فیلم عنکبوت مبنا را بر این گذاشته که سعید حنایی از ابتدا یک شخصیت کاملا نرمال و عادی است و محیط باعث شده تا او به یک قاتل جانی تبدیل شود. هوشمندانه‌تر این بود تا فیلم به بیننده اجازه می‌داد تا خودش قضاوت کند. از سمتی دیگر، همسرِ حنایی نیز زنی به شدت منفعل جلوی دوربین است که تنها در اواخر فیلم کمی فرصت خودنمایی پیدا می‌کند. کارگردان نیز تنها با یک جمله از زبان همسرِ حنایی سر و تهِ نادانی و منفعل بودن این شخصیت را هم می‌آورد: «چطور تا الان نفهمیده بودم؟».

محسن تنابنده ثابت کرده که می‌تواند نقش جدی بازی کند. با این حال، ایفای نقش تنابنده در فیلم قهرمان اصغر فرهادی به مراتب قوی‌تر از چیزی بوده که در فیلم عنکبوت از این هنرمند می‌بینیم. به زبانی ساده‌تر، از تنابنده در فیلم عنکبوت به درستی بازی گرفته نمی‌شود

فیلم عنکبوت، شخصیتِ حنایی را تا یک نقطه از لحاظ تکامل شخصیت‌پردازی (درست زمانی که حنایی اولین قتل خود را مرتکب می‌شود) به جلو هل می‌دهد اما از یک نقطه داستان به بعد، حنایی از لحاظ شخصیت‌پردازی تا انتها درجا می‌زند. فیلم نیمی از زمان خود را صرف این موضوع می‌کند تا انگیزه قاتل را به درستی تعریف کرده و به مخاطب نشان دهد. پس از این‌که تا حدودی با دغدغه‌های ذهنی حنایی بعد از اولین ارتکاب قتلش آشنا می‌شویم، دیگر همه چیز روی یک روند تکرار به جلو پیش می‌رود. فرم فیلم از نقطه مذکور به بعد، تنها به نمایش قتل‌ها به صورت مداوم اکتفا می‌کند. میزانسن و دکوپاژ نیز تقریبا در هر قتل مشابه است و حتی عوامل فیلم به خودشان زحمت ندادند که هر قتل را با یک صحنه‌سازی متفاوت به تصویر بکشند. مبنای قتل بر پایه خفه کردن زن‌ها با استفاده از روسری است اما چقدر می‌توانسته این فیلم دردناک‌تر و تاثیرگذارتر باشد اگر فیلم‌ساز از عناصر مختلف مثل نورپردازی، موسیقی، فیلم‌برداری و حتی دکور متفاوت صحنه برای القای جذابیت و تنوع بهره‌برداری می‌کرد. اثرگذاری فیلم عنکبوت تنها به سکانس‌های انتهایی محدود می‌شود؛‌ دقیقا زمانی که حنایی باید دست به اعتراف بزند. با این‌که بازی محسن تنابنده در نقش این قاتل معروف تا حدودی قابل قبول بوده، اما در انتها ادای دیالوگ‌ها توسط تنابنده موجب می‌شود تا حنایی را جدی نگیریم؛ چراکه به یک‌باره بازی تنابنده، سمت و سویی کمدی پیدا می‌کند. حنایی خیلی راحت و مثل آب خوردن درباره قتل‌هایش صحبت و آنها را تشریح می‌کند. البته ریشه این ایراد به همان چیزی برمی‌گردد که پیش‌تر گفته‌ایم. شخصیت حنایی در این فیلم در ابتدا یک فرد سالم از جنبه روانی بوده.

در کل این‌که فیلم عنکبوت، برداشت به شدت سطحی از یک قاتل سریالی و واقعی در ایران است؛ «سطحی» از این بابت که سناریوی فیلم می‌توانسته به مراتب قوی‌تر و با جزئیات بیشتر نوشته و تنظیم شود. برای مثال از شخصیت «صیاد سیمرغ» حتی در حد یک جمله نیز صحبت نمی‌شود؛‌ فردی که صرفا برای جلب توجه و شهرت با ماموران تماس گرفته و ادعا می‌کند تمامی قتل‌ها کار او است. با تمام این تفاسیر، ساخت فیلم عنکبوت جسارت زیادی می‌خواسته؛ چراکه ژانر بیوگرافی همچنان در تاریخ سینمای ایران تا به این لحظه مهجور بوده و پرداختن به چنین ژانری، به حساسیت بالا، چه از حیث قصه‌گویی و چه از حیث عناصر فرمی نیازمند است. به هر ترتیب، فیلم عنکبوت یکی از تکان‌دهنده‌ترین آثار سینمای ایران در سبک بیوگرافی و جنایی است که علی رغم برداشت کاملا سطحی و شخصی‌سازی‌شده‌ی کارگردان، این قدرت را دارد تا بیننده را با خط فکری قاتل عنکبوتی همراه سازد.


6 قابل قبول
فیلم عنکبوت یکی از تکان‌دهنده‌ترین آثار سینمای ایران در سبک بیوگرافی و جنایی است که علی رغم برداشت کاملا سطحی و شخصی‌سازی‌شده‌ی کارگردان، این قدرت را دارد تا بیننده را با خط فکری قاتل عنکبوتی همراه سازد.
  • انگیزه قاتل درست و باورپذیر تعریف شده
  • ریتم روایت داستانی
  • تکان‌دهنده بودن سکانس‌های پایانی
  • موسیقی
  • جغرافیای نامشخص سناریو
  • دیکته کردن بسیاری از گزاره‌ها
  • متفاوت نشان دادن قاتل عنکبوتی، به خصوص سالم بودن شخصیت از لحاظ روانی در ابتدای داستان
  • نپرداختن به جزئیات پرونده این قاتل

مطالب مرتبط

دیگران نیز خوانده‌اند

نظرات

دیدگاه خود را اشتراک گذارید
اشتراک
به من اطلاع بده
guest

16 دیدگاه
جدیدترین
قدیمی‌ترین بیشترین رای
Inline Feedbacks
View all comments