نقد فیلم عنکبوت

فیلم عنکبوت، شخصیتِ حنایی را تا یک نقطه از لحاظ تکامل شخصیت‌پردازی (درست زمانی که حنایی اولین قتل خود را مرتکب می‌شود) به جلو هل می‌دهد اما از یک نقطه داستان به بعد، حنایی از لحاظ شخصیت‌پردازی تا انتها درجا می‌زند. فیلم نیمی از زمان خود را صرف این موضوع می‌کند تا انگیزه قاتل را به درستی تعریف کرده و به مخاطب نشان دهد. پس از این‌که تا حدودی با دغدغه‌های ذهنی حنایی بعد از اولین ارتکاب قتلش آشنا می‌شویم، دیگر همه چیز روی یک روند تکرار به جلو پیش می‌رود. فرم فیلم از نقطه مذکور به بعد، تنها به نمایش قتل‌ها به صورت مداوم اکتفا می‌کند. میزانسن و دکوپاژ نیز تقریبا در هر قتل مشابه است و حتی عوامل فیلم به خودشان زحمت ندادند که هر قتل را با یک صحنه‌سازی متفاوت به تصویر بکشند. مبنای قتل بر پایه خفه کردن زن‌ها با استفاده از روسری است اما چقدر می‌توانسته این فیلم دردناک‌تر و تاثیرگذارتر باشد اگر فیلم‌ساز از عناصر مختلف مثل نورپردازی، موسیقی، فیلم‌برداری و حتی دکور متفاوت صحنه برای القای جذابیت و تنوع بهره‌برداری می‌کرد. اثرگذاری فیلم عنکبوت تنها به سکانس‌های انتهایی محدود می‌شود؛‌ دقیقا زمانی که حنایی باید دست به اعتراف بزند. با این‌که بازی محسن تنابنده در نقش این قاتل معروف تا حدودی قابل قبول بوده، اما در انتها ادای دیالوگ‌ها توسط تنابنده موجب می‌شود تا حنایی را جدی نگیریم؛ چراکه به یک‌باره بازی تنابنده، سمت و سویی کمدی پیدا می‌کند. حنایی خیلی راحت و مثل آب خوردن درباره قتل‌هایش صحبت و آنها را تشریح می‌کند. البته ریشه این ایراد به همان چیزی برمی‌گردد که پیش‌تر گفته‌ایم. شخصیت حنایی در این فیلم در ابتدا یک فرد سالم از جنبه روانی بوده.

در کل این‌که فیلم عنکبوت، برداشت به شدت سطحی از یک قاتل سریالی و واقعی در ایران است؛ «سطحی» از این بابت که سناریوی فیلم می‌توانسته به مراتب قوی‌تر و با جزئیات بیشتر نوشته و تنظیم شود. برای مثال از شخصیت «صیاد سیمرغ» حتی در حد یک جمله نیز صحبت نمی‌شود؛‌ فردی که صرفا برای جلب توجه و شهرت با ماموران تماس گرفته و ادعا می‌کند تمامی قتل‌ها کار او است. با تمام این تفاسیر، ساخت فیلم عنکبوت جسارت زیادی می‌خواسته؛ چراکه ژانر بیوگرافی همچنان در تاریخ سینمای ایران تا به این لحظه مهجور بوده و پرداختن به چنین ژانری، به حساسیت بالا، چه از حیث قصه‌گویی و چه از حیث عناصر فرمی نیازمند است. به هر ترتیب، فیلم عنکبوت یکی از تکان‌دهنده‌ترین آثار سینمای ایران در سبک بیوگرافی و جنایی است که علی رغم برداشت کاملا سطحی و شخصی‌سازی‌شده‌ی کارگردان، این قدرت را دارد تا بیننده را با خط فکری قاتل عنکبوتی همراه سازد.