-
0/10
رتبه‌بندی فیلم های کریستوفر نولان بر اساس میزان پیچیدگی ذهنی آن‌ها
کریستوفر نولان کارگردانی است که هر فیلمش به نوعی یک معمای تمام‌عیار برای ذهن مخاطب محسوب می‌شود. از بازی با زمان گرفته تا مفاهیم علمی سنگین، همه چیز را طوری می‌چیند که بیننده درگیر حل پازل داستان شود. نولان از معدود فیلمسازانی است که هیچ‌وقت تماشاگر را در وضعیت تماشای راحت قرار نمی‌دهد. در آثار او خبری از روایت خطی ساده یا توضیح‌های طولانی و روشنگرانه نیست. نولان عمداً جهان‌هایی خلق می‌کند که در آن‌ها باید با دقت به جزئیات نگاه کنید. یا هر صحنه را تجزیه و تحلیل کنید و در نهایت خودتان معنای پنهان میان خطوط را کشف کنید. تجربه‌ای که اغلب با بارها دیدن فیلم کامل می‌شود.
در این مقاله نگاهی می‌اندازیم به تمام فیلم‌های کریستوفر نولان و آن‌ها را از ساده‌ترین تا پیچیده‌ترین رتبه‌بندی می‌کنیم. هر کدام از این آثار از زاویه‌ای متفاوت ذهن تماشاگر را به چالش می‌کشند. گاهی با ساختار زمانی غیرقابل پیش‌بینی و گاهی با ایده‌های علمی سنگین که فهمیدنشان نیاز به تحلیل دارد. مهم نیست ژانر فیلم اکشن باشد یا علمی‌تخیلی؛ هر بار که وارد جهان نولان می‌شوید، باید آماده باشید که از مغزتان حسابی کار بکشید.
12) The Dark Knight؛ ساده اما تأثیرگذار!
فیلم The Dark Knight اگرچه ساختار پیچیده زمانی ندارد، اما از لحاظ مفهومی بسیار تأثیرگذار و عمیق است. در این اثر، Batman (کریستین بیل) پس از قدم گذاشتن در مسیر مبارزه با جرم، با Joker (هیث لجر) مواجه می‌شود. شخصیتی که گاتهام را میدان آزمایش اجتماعی می‌کند و مرز میان نظم، قانون، عدالت، و حتی فداکاری را به چالش می‌کشد. به این ترتیب، تماشاگر با پرسش‌هایی مواجه می‌شود مانند «چگونه می‌توان نظم را حفظ کرد و تا چه حد؟» یا «آیا نماد عدالت (بتمن) می‌تواند از انسانی صرف فراتر رود؟».
با این حال، این فیلم کریستوفر نولان آن‌قدر پیچیدگی ساختاری ندارد که مغز شما را به‌کلی تحت فشار بگذارد. بیشتر از آنکه زمان یا روایت را به هم بریزد، روی مفاهیم اخلاقی و روان‌شناختی تمرکز دارد. مخاطب برای لذت بردن از فیلم لازم است به آن فکر کند و جزئیات را رصد کند. اما قابل فهم‌تر از دیگر آثار نولان است و به لحاظ دسترسی یکی از آغازگرهای بهتر برای ورود به جهان او محسوب می‌شود.
11) Batman Begins؛ مبارزه با ترس درون!
Batman Begins فیلمی است که ریشه‌های بتمن را می‌کاود و مسیر تبدیل بروس وین به نماد بتمن را نمایش می‌دهد. از آموزش در «لیگ سایه» تا رویارویی با Ra’s al Ghul (لیام نیسون). اگرچه ساختارش ساده‌تر و قابل فهم‌تر از بسیاری از آثار بعدی است، ولی همچنان سنگینی مفهومی دارد. در این اثر، ترس به‌عنوان ابزار مطرح می‌شود. بروس وین مجبور است ترس درون خود را به سلاح تبدیل کند و فیلم دائماً بر خط باریکی بین الهام‌بخشی و هراس حرکت می‌کند.
اگرچه روایت مستقیم‌تر است، اما کریستوفر نولان همچنان ژانر ابرقهرمانی را صرفاً سرگرم‌کننده نمی‌پندارد. فیلم پرسش‌هایی مطرح می‌کند مانند «ترس تا چه حد می‌تواند ابزار خوبی باشد؟» یا «وقتی نماد بتمن می‌شوی، چقدر می‌توانی انسانی باقی بمانی؟». بنابراین، این اثر نه پیچیده‌ترین نولان است و نه سادهٔ صرف. بلکه نقطهٔ میانی خوبی برای درک سبک این کارگردان محسوب می‌شود.
10) The Dark Knight Rises؛ ساده اما مفهومی
در این فیلم نهایی از سه‌گانه، روایت خطی‌تر از برخی آثار پرچالش کریستوفر نولان است، اما عمق آن از طریق زیربناهایِ مفهومیِ داستانی افزایش می‌یابد. در The Dark Knight Rises، بروس وین پس از آسیب دیدن و بازنشستگی مجازی، دوباره مجبور می‌شود به میدان بازگردد. آن هم زمانی که Bane (تام هاردی) گاتهام را تهدید می‌کند و ساختار اجتماعی شهر به هم می‌ریزد. فیلم با مضامینی مانند میراث، نابرابری، برانگیختگی اجتماعی و نماد بودنِ بتمن سروکار دارد.
هرچند اتفاقات داستانی آسان دنبال می‌شوند، اما بخش ذهنیِ اثر، مستلزم توجهی فراتر از تعقیب اکشن است. نولان از گاتهامِ فروپاشیده برای بازتاب جدال میان ایدئولوژی‌ها استفاده می‌کند. پرسش می‌کند آیا بتمن نماد است یا صرفاً یک مرد ساده؟ و با وقوع رخدادهایی مانند افشای هویت Talia al Ghul (ماریون کوتیارد) وزن روایت را افزایش می‌دهد. به این ترتیب، اگرچه ذهن ما را به هم نمی‌ریزد، اما نیازمند تامل و تحلیل بیشتر از یک فیلم متوسط ابرقهرمانی است.
9) Insomnia؛ خواب از چشمتان می‌پرد!
Insomnia از آن دست فیلم‌های کریستوفر نولان است که پیچیدگی آن نه در ساختار روایی، بلکه در لایه‌های روانی و اخلاقی شخصیت اصلی تنیده شده است. داستان درباره کارآگاه ویل دورمر (آل پاچینو) است که برای حل یک پرونده قتل به آلاسکا می‌رود و در شرایطی مبهم، ناخواسته همکار خود را می‌کشد. از آنجا که شهر در تمام طول شبانه‌روز روشن است، او قادر به خوابیدن نیست و کم‌کم مرز میان واقعیت و توهم را از دست می‌دهد. این بی‌خوابی و نور بی‌پایان، ذهن مخاطب را به فضای متلاطم و مشوش شخصیت اصلی می‌برد. جایی که حقیقت، خاطرات و احساس گناه به شکلی نامطمئن در هم تنیده می‌شوند.
کریستوفر نولان در این فیلم به‌جای زمان‌پریشی یا ساختارهای پیچیده، از ذهن آشفته دورمر برای ایجاد چالش استفاده می‌کند. مخاطب در مسیر داستان می‌بیند که قهرمان فیلم به‌تدریج غیرقابل‌اعتماد می‌شود و همین باعث می‌شود تمامی تصمیم‌ها و قضاوت‌های او زیر سؤال بروند. در نهایت، فشار ذهنی فیلم بیشتر اخلاقی است تا روایی. این پرسش دائماً همراه بیننده می‌ماند که یک پلیس تا کجا می‌تواند اعمال خود را توجیه کند، وقتی خودش به اندازه مجرمین درگیر خطا و پنهان‌کاری است. Insomnia اثری است که ذهن را آرام نمی‌گذارد، چون بیشتر از معما، با وجدان انسان سروکار دارد.
8) Following؛ نخستین اثر طولانی کریستوفر نولان
Following نخستین فیلم بلند نولان است و اگرچه کم‌هزینه و ساده‌تر از آثار بعدی او ساخته شده، اما نشانه‌های سبک ذهن‌آزاری او از همان ابتدا پیداست. داستان درباره نویسنده جوانی است که برای الهام‌گیری مردم را دنبال می‌کند و این کنجکاوی او را وارد دنیای یک دزد مرموز می‌کند. دنیایی که در آن اعتماد، دروغ و بازی‌های روانی مرز مشخصی ندارند. آنچه روایت را چالش‌برانگیز می‌کند، چینش زمانی به‌ظاهر ساده اما در عمل نامنظم آن است. فیلم سیاه‌وسفید و جمع‌وجور است، اما دنبال کردن اینکه چه زمانی چه اتفاقی افتاده، نیازمند دقت است.
مخاطب باید مدام پازل روایت را کنار هم بچیند تا بفهمد چه کسی فریب می‌دهد، چه کسی قربانی است و حقیقت از کدام مسیر روایت می‌شود. کریستوفر نولان با اینکه در اولین اثرش سراغ ساختارهای بسیار پیچیده نمی‌رود، اما به‌وضوح نشان می‌دهد که هدفش صرفاً سرگرمی نیست. او می‌خواهد تماشاگر را فعال نگه دارد تا هر ثانیه دنبال پیدا کردن سرنخ‌ها باشد. Following ثابت می‌کند که حتی در ساده‌ترین حالت نیز نولان فیلمی می‌سازد که کنجکاوی ذهن را تحریک کند و بیننده را درگیر فرآیند کشف کند.
7) Dunkirk؛ فیلم جنگی متفاوت کریستوفر نولان
Dunkirk یکی از بهترین فیلم‌های جنگی تاریخ سینما است که به‌ظاهر می‌توانست یک درام تاریخی کلاسیک درباره جنگ جهانی دوم باشد. اما نولان با ساختار سه‌زمانه آن را تبدیل به یک تجربه منحصربه‌فرد کرده است. روایت از سه زاویه «خشکی»، «دریا» و «هوا» پیش می‌رود و هر کدام بازه زمانی متفاوتی دارند. یک هفته، یک روز و یک ساعت. چالش اصلی همین اختلاف در مقیاس زمانی است. مخاطب باید بدون اتکا به گفت‌وگوی زیاد یا توضیح مستقیم، خود تشخیص دهد که در کدام بازه زمانی قرار دارد. صدای انفجار، موسیقی بی‌وقفه و تدوین دقیق، همه کمک می‌کنند که تنش جنگ در تمام لحظات حضور داشته باشد. اما ذهن بیننده هم باید همزمان با روایت هماهنگ شود.
در نبود دیالوگ توضیح‌دهنده، فیلم تماشاگر را مجبور می‌کند خودش رشته اتفاقات را کنار هم بگذارد. نولان با این تکنیک، تجربه‌ای متفاوت از آثار جنگی خلق می‌کند. تجربه‌ای که در آن فهم روایت به اندازه حس اضطراب و بقا اهمیت دارد. Dunkirk شاید علمی‌تخیلی یا فلسفی نباشد، اما برای دنبال کردن جریان سه‌گانه زمانی، باید پازلی ذهنی را حل کنید. این سطح از پیچیدگی، فیلم کریستوفر نولان را به اثری تبدیل کرده که به‌جای تکیه بر مضمون، با فرم روایت ذهن شما را درگیر می‌کند.
6) Oppenheimer؛ به ظاهر ساده، در باطن دیوانه‌وار!
Oppenheimer در نگاه اول شاید آن فیلم «پیچیدهٔ نولانی» به‌نظر نرسد، اما واقعیت این است که از نظر ذهنی یکی از فرساینده‌ترین آثار اوست. روایت، مسیر زندگی رابرت اوپنهایمر (با بازی کیلین مورفی) را از سال‌های علمی و دانشگاهی تا دوران ساخت بمب اتم و سپس محاکمات سیاسی که اعتبارش را از بین برد دنبال می‌کند. کریستوفر نولان این داستان را در قالب چند خط زمانی و چند زاویه دید روایت می‌کند. برخی صحنه‌ها سیاه‌وسفید هستند و برخی رنگی، و هرکدام نقطه دید متفاوتی را بازتاب می‌دهند. اما چالش واقعی فقط این جابه‌جایی‌ها نیست. مخاطب باید حجم عظیمی از مباحث علمی، سیاسی و اخلاقی را جذب کند. از مکانیک کوانتومی و مدل‌های انفجار هسته‌ای گرفته تا جدال‌های ایدئولوژیک دولت و پیامدهای اخلاقی قدرت، همه در ذهن تماشاگر روی هم انباشته می‌شوند.
این فیلم آن‌قدر فشرده و پرجزئیات است که گاهی نیاز دارید مکث کنید تا اطلاعات را هضم کنید. تضاد میان نابغه‌ای که جهان را تغییر داد و انسانی که زیر فشار سیاست‌ها در حال فروپاشی است، باعث می‌شود ذهن تماشاگر به‌طور همزمان درگیر علم، روان‌شناسی و تاریخ شود. Oppenheimer عمداً چنین طراحی شده تا بیننده نه‌فقط داستان، بلکه وزن مسئولیت علمی و انسانی را احساس کند. همین حجم از فکر و تحلیل است که آن را به یکی از سنگین‌ترین تجربه‌های سینمایی نولان تبدیل می‌کند. فیلمی که بعد از پایانش، ذهن شما هنوز در حال پردازش آنچه دیده‌اید خواهد بود.
5) Interstellar؛ باز هم نولان، باز هم فیزیک!
Interstellar یکی از جاه‌طلبانه‌ترین آثار نولان است که در آن نظریه‌های فیزیک پیشرفته با احساسی‌ترین نوع درام خانوادگی ترکیب می‌شود. داستان درباره کوپر (متیو مک‌کاناهی) است که برای یافتن سیاره‌ای قابل سکونت از طریق یک کرم‌چاله به سوی ناشناخته‌های کیهان حرکت می‌کند. در حالی که دخترش روی زمین با گذر زمان و از دست دادن او دست‌وپنجه نرم می‌کند. پیچیدگی فیلم بیشتر از آنکه ناشی از فرم روایی باشد، از درک مفهوم اتساع زمان، اثر گرانش بر زمان، و مدل‌های علمیِ نزدیک به نظریه نسبیت به‌وجود می‌آید. مخاطب باید بفهمد که چگونه چند دقیقه نزدیکی به یک سیاهچاله می‌تواند معادل سال‌ها روی زمین باشد و این شکاف زمانی، بنیان یک رابطه پدر و دختری را متلاشی کند.
اما همچنان مهم‌ترین چالش این است که ذهن شما باید همزمان در دو مسیر کار کند. درک علمی وقایع و درک احساسی آن‌ها. جدایی، فداکاری، آینده بشر، و مسئولیت‌های فردی در کنار مفاهیم فیزیکی باعث می‌شوند فیلم در چند سطح معنا شکل بگیرد. نتیجه این است که Interstellar نه فقط سؤال‌های علمی ایجاد می‌کند، بلکه از شما می‌خواهد بفهمید احساسات انسانی چگونه در دل فرایندهای بزرگ کیهانی معنا پیدا می‌کند. همین همزمانی عقل و احساس، فیلم را به تجربه‌ای پیچیده و تأثیرگذار تبدیل می‌کند.
4) The Prestige؛ ورود کریستوفر نولان به دنیای شعبده‌بازی
The Prestige یکی از پیچیده‌ترین و پرجزئیات‌ترین آثار کریستوفر نولان است. فیلمی که وسواس‌گونه روی فریب، راز و بازی‌های ذهنی بنا شده است. داستان رقابت میان دو شعبده‌باز، آلفرد بوردن و رابرت انجیر، را روایت می‌کند که در تلاشند بهترین و غیرقابل‌توضیح‌ترین تردستی ممکن را اجرا کنند. ساختار فیلم به‌شدت لایه‌مند است. روایت از طریق دفترچه‌های خاطرات، خط‌های زمانی درهم، و نقاط دید متفاوت پیش می‌رود و هر بار که فکر می‌کنید ماجرا را فهمیده‌اید، پیچشی تازه همه چیز را بازنویسی می‌کند. این روایت غیرخطی و پر گره کاری می‌کند که تماشاگر در حالتی شبیه حل یک معمای بزرگ قرار بگیرد. معمایی که هر سرنخ آن ممکن است در نگاه اول بی‌اهمیت باشد، اما در پایان تمام حقیقت را نمایان کند.
کریستوفر نولان در این فیلم از تماشاگر می‌خواهد دقیق باشد، چون پاسخ تمام پرسش‌ها در طول فیلم و در برابر چشم شما قرار دارد. درست همان‌طور که شعبده‌باز با حواس مخاطب بازی می‌کند، فیلم نیز ذهن بیننده را فریب می‌دهد و او را وارد چرخه‌ای از شک و تحلیل می‌کند. هر بار که فیلم تمام می‌شود، احتمالاً دوباره درباره جزئیات، نشانه‌ها و حتی انگیزه‌های شخصیت‌ها فکر می‌کنید. The Prestige یکی از دلنشین‌ترین نمونه‌های سینمای معمایی است که نشان می‌دهد نولان چگونه می‌تواند از یک داستان رقابتی ساده، اثری چندلایه و فکری بسازد. اثری که مخاطب را تا مدت‌ها درگیر خود نگه می‌دارد.
3) Inception؛ کریستوفر نولان بازیگران را هم سردرگم کرد!
Inception یکی از نمادین‌ترین و بحث‌برانگیزترین آثار کریستوفر نولان است. فیلمی که با آن، عبارت «چی شد اصلاً؟» تبدیل به واکنش طبیعی تماشاگران شد. داستان در مورد گروهی از سارقین ذهن است که این‌بار به جای دزدیدن اطلاعات، باید ایده‌ای را در ذهن هدف بکارند. اما پیچیدگی اصلی از جایی شروع می‌شود که آن‌ها برای اجرای مأموریت مجبورند از چندین لایهٔ رؤیا عبور کنند. لایه‌هایی که هر یک قوانین زمانی و فیزیکی خاص خود را دارند. در هر لایه زمان با سرعت متفاوتی می‌گذرد، خطرها متفاوت‌اند و وقایع همزمان اما با ریتم‌های مختلف پیش می‌روند. تماشاگر باید در همین حین، درگیری‌های روانی و عاطفی کاب (لئوناردو دی‌کاپریو) را نیز دنبال کند. درگیری‌هایی که لایه‌ای کاملاً شخصی و احساسی به پازل ذهنی فیلم اضافه می‌کند.
مشاهدهٔ این فیلم یک‌بار کافی نیست. تماشاگر باید مدام تشخیص دهد در کدام لایه قرار دارد، چه قوانینی حکم‌فرماست و هر تصمیم چه پیامدی برای لایه‌های دیگر دارد. پایان فیلم هم عمداً مبهم است تا تجربهٔ فکری مخاطب را کامل کند. Inception همان تجربه اصیل نولانی است. ذهن را فعال می‌کند، ساعت‌ها پس از تماشا باعث بحث و تحلیل می‌شود و حتی با وجود بارها دیدن، هنوز رازهایی دارد که دیرتر کشف می‌شوند.
2) Memento؛ اثر کم‌خرج اما دیوانه‌کننده کریستوفر نولان
Memento شاید در ظاهر فیلمی نسبتاً کم‌خرج و ساده باشد، اما از نظر ساختار روایی یکی از هوشمندانه‌ترین آثار نولان است. داستان درباره لئونارد (گای پیرس) است که پس از حادثه‌ای دچار اختلال حافظه کوتاه‌مدت شده و تنها با یادداشت‌ها، عکس‌های فوری و تتوها تلاش می‌کند قاتل همسرش را پیدا کند. پیچیدگی فیلم در شیوه روایت آن است. بخش رنگی فیلم به‌صورت معکوس روایت می‌شود، در حالی که بخش سیاه‌وسفید روندی مستقیم دارد. این دو خط زمانی به‌تدریج به هم می‌رسند و در نهایت نقطه اوج را شکل می‌دهند. تماشاگر عملاً وارد ذهن آشفته لئونارد می‌شود. ذهنی که هیچ‌چیز را به‌طور کامل به خاطر نمی‌سپارد و هر صحنه حقیقت را زیر سؤال می‌برد.
این فیلم از تماشاگر نمی‌خواهد صرفاً روایت را دنبال کند، بلکه از او می‌خواهد تجربه کند. تجربهٔ گم شدن، بی‌اعتمادی، و تلاش برای کنار هم گذاشتن تکه‌های حقیقت. هر شخصیت ممکن است فریبکار باشد و هر سرنخ ممکن است راه را اشتباه نشان دهد. نتیجه این است که Memento بیشتر شبیه یک پازل تعاملی است تا یک فیلم معمولی. اثری که ذهن را از ابتدا تا انتها درگیر می‌کند و حتی پس از پایان، پرسش‌ها و تردیدها باقی می‌مانند. به همین خاطر است که رتبه دوم را می‌گیرد. پیچیدگی‌اش نه فقط در فرم، بلکه در تجربه‌ای است که به مخاطب تحمیل می‌کند.
1) Tenet؛ فیلم پیچیده اما نه چندان پرفروش کریستوفر نولان
Tenet یکی از 10 فیلم از بهترین کارگردانان سینما که فروش فاجعه‌باری داشتند به شمار می‌رود. اما بی‌تردید پیچیده‌ترین و چالش‌برانگیز‌ترین اثر کریستوفر نولان است. فیلمی که حتی بسیاری از طرفداران پروپاقرص او هم اعتراف می‌کنند هنوز بخش‌هایی از آن را درک نکرده‌اند. محور اصلی داستان بر مفهوم آنتروپی معکوس بنا شده. ایده‌ای که اجازه می‌دهد افراد و اشیا برخلاف جریان طبیعی زمان حرکت کنند. همین مفهوم به‌خودی‌خود سنگین است. اما نولان آن را با صحنه‌های اکشن پرشتاب، نبردهای همزمان رو به جلو و رو به عقب، و روایت‌هایی که از خطوط زمانی متفاوت عبور می‌کنند ترکیب می‌کند. در بسیاری از لحظات، تماشاگر مجبور است همزمان دو جهت زمانی را دنبال کند و روابط علت و معلول را در موقعیتی بررسی کند که خودِ «گذشت زمان» قابل اعتماد نیست.
در Tenet توضیحی برای بسیاری از مفاهیم ارائه نمی‌شود و این بخشی از هویت فیلم است. نولان عمداً تماشاگر را در دریایی از اطلاعات علمی، دیالوگ‌های سریع، و لحظاتی که منطق خطی را به چالش می‌کشند غوطه‌ور می‌کند. نتیجه فیلمی است که حتی پس از چندین بار تماشا، تنها بخشی از آن به‌طور کامل روشن می‌شود. ذهن مخاطب دائماً میان درک وقایع، تحلیل ایده‌ها و تطبیق جهت حرکت شخصیت‌ها سرگردان است. Tenet نسخه‌ای بی‌پرده و شدید از نبوغ کریستوفر نولان است. تجربه‌ای که فهم کامل آن تقریباً غیرممکن و دیدن دوباره آن کاملاً ضروری است.
جمع‌بندی
کریستوفر نولان با ترکیب روایت‌های چندلایه، مفاهیم علمی، بازی با زمان و شخصیت‌های پیچیده، دنیایی خلق کرده که هر فیلمش تجربه‌ای متفاوت و ذهن‌برانگیز است. از آثار روان‌شناختی مانند Insomnia گرفته تا معماهای چندسطحیِ Inception و انفجار ذهنیِ Tenet، هرکدام تماشاگر را به چالش می‌کشند و او را وادار می‌کنند پس از پایان فیلم نیز به آن فکر کند. نظر شما چیست؟ کدام فیلم نولان بیشتر از همه ذهن شما را به خود درگیر کرد؟
نظرات
دیدگاه خود را اشتراک گذارید